ĐỆM - đã lùi vào quá khứ?

Đệm là một loại vật liệu thông dụng của dân miền Tây hồi xưa. ĐỆM được đươn (đan) bằng cọng cỏ bàng, là một loại cỏ có họ hàng với cỏ lác dùng dệt chiếu.

Đệm đươn thành một tấm để trải lên giường, chõng, thay chiếu. Tấm đệm nhỏ trải lên võng cho em bé ngủ không bị muỗi cắn lưng. Em tè ướt thì đem giặt phơi là sạch.

Đệm đươn thành cái giỏ đệm xách đi chợ của các bà các chị. Đi đâu xa bỏ vài bộ đồ vô giỏ đệm xách đi là gọn. Giỏ kín đáo, xách nặng được, dơ thì giặt sạch.

Đệm còn được may thành cái nóp, là một loại túi ngủ của dân ruộng hồi xưa. Nóp là một tấm đệm chữ nhật, chiều ngang cỡ 2m, chiều dài gấp làm 3. May dính 2 phần của chiều dài, phần thứ3 còn lại làm nắp. Giống như cái bóp, người nằm vào trong, đậy nắp cái bóp lại ém xuống lưng là kín mít, muỗi khỏi cắn. Đương nhiên nóp có lỗ thông khí.

Ngủ nóp vừa chống muỗi, chống côn trùng, rắn, bùn đất, vừa ấm mà không nực. Người nuôi vịt chạy đồng hồi xưa là chuyên gia ngủ nóp. Nếu giữa chừng mà bầy vịt bị gãy đổ chủ vịt phủi tay đi về thì người ta nói ông chủ vịt đó "cuốn nóp về núi" rồi!

Cần ngồi chơi ngoài sân hay làm gì đó ngoài sân thì cũng trải đệm. Hái me cũng trải đệm, rung cây cho trái rụng xuống đệm rồi gom.

Hồi xưa các cánh đồng hoang "chó ngáp" ở miền Tây cỏ lác cỏ bàng mọc hoang nhiều. Người ta chống xuồng đi nhổ bàng. Vì đồng lầy cỏ rậm nên chống xuồng chứ không chèo được. Hồi xưa trên cánh đồng có những đường xuồng đi nhổ bàng thành lối, gọi là đường bàng.

Cọng bàng đem về phơi rồi giã cho dẹp lép xuống mới dùng đươn đệm được. Trong bài hát "con kênh xanh xanh" có câu " tiếng ai giã bàng nhịp nhàng như tiếng lòng tôi" chính là giã bàng để đươn đệm vậy.

Cọng bàng đã chuẩn bị xong thì đươn đệm thôi. Khác với chiếu có khung dệt, đệm chỉ đươn bằng tay. Đươn từng hàng từng hàng... rất công phu. Nếu biểu người nông dân đươn đệm bán chắc cả nhà đói luôn vì làm chậm quá không có mà bán.

Trong kho tàng các điệu lý của miền Nam có bài Lý đươn đệm, chắc là các bà các mẹ ngồi đươn đệm ca hát cho vui nên thành ra điệu lý luôn.

Đó là hồi xưa, còn giờ đồng hoang không còn, đâu cũng là đất lúa đất vườn. Tấc đất tấc vàng, cỏ bàng không còn chỗ mọc. Giỏ đệm thấy còn bán nhiều, để đựng gà đá xách đi đá độ. Đệm trải giường không biết có còn?

Người nông dân đi tìm mua chiếc đệm. Quả là cả cái chợ có một chỗ bán thôi. Hỏi bà cụ bán đệm là giờ cỏ bàng đâu mà đươn đệm thì bà nói đệm này người già làm, ở xã Ba Chúc biên giới. Cỏ bàng phải đi lên đồng Miên kiếm mới có.

Chiếc đệm xưa to hơn chiếc chiếu đôi nhiều. Chiếc đệm nay teo tóp nhỏ hơn chiếc chiếu. Chắc cọng bàng thời nay cũng teo tóp theo mức độ văn minh vật chất?

Hình: chiếc đệm bàng mới, còn dấu nếp gấp

VERO CELL là gì?

 

Là tế bào Vero dùng để nuôi cấy virus để sản xuất vaccine.

Virus là sinh vật đơn giản, chúng chưa có được cấu tạo tế bào hoàn chỉnh mà chúng chỉ có một đoạn ADN hoặc ARN được bao trong lớp vỏ protein hoặc lipid. Vì không phải tế bào nên chúng không tự nhân đôi để sinh sản được mà chúng phải chui vào tế bào sống, lấy vật liệu của tế bào để hoạt động và nhân lên. Quá trình virus xâm nhập tế bào, sinh sản sẽ làm cho tế bào bị hư hại và chết. Vì vậy gây ra bệnh cho vật chủ ( vật chủ có thể là người, động vật, thực vật).

Để sản xuất vaccine phòng bệnh virus thì người ta nuôi cấy virus trên tế bào sống, qua nhiều thế hệ, thu được virus người ta làm cho nó yếu đi (gọi là vaccine nhược độc) hoặc làm cho nó chết (gọi là vaccine vô hoạt), rồi đem đi chích, chủng vào vật chủ để gây miễn dịch mà không gây bệnh cho vật chủ.

Hồi xưa khi mới phát minh ra vaccine thì người ta thường nuôi cấy virus trên tế bào phôi gà. Đây là tế bào sống dễ kiểm, rẻ tiền, dễ sản xuất.

Vero cell là tế bào thận của loài khỉ xanh. Dòng tế bào này được nuôi dưỡng cho phát triển trong phòng thí nghiệm để sử dụng cho việc nuôi cấy virus làm vaccine.

Nhiều loại vaccine đã được sản xuất ra từ tế bào Vero. Thí dụ vaccine phòng bệnh dại hiện đang sử sụng ở VN có năm loại, một của Pháp, ba của Ấn độ và một của TQ thì chỉ có một loại của Ấn sản xuất từ tế bào phôi gà. Bốn loại kia đều nuôi cấy từ tế bào Vero. (VN không có sx được vaccine dại, là một vaccine rất phổ biến và rất cần thiết cho người, cho động vật, thì liệu có khả năng sx vaccine khác khó hơn?)

Các loại vaccine Cúm Wuhan (covid) của Trung Quốc sản xuất là nuối cấy bằng tế bào Vero, tức là cách bào chế vaccine cổ điển.

Các loại vaccine nuôi cấy trên vero cell phòng các bệnh khác như bệnh bại liệt, bệnh dại, bệnh cúm.... đều có hiệu quả phòng bệnh cao. Vậy sao vaccine Covid vero cell hiệu quả bấp bênh như vậy?

( Vaccine Pfize, Astra Z, vaccine Abdala của Cuba được sx bằng những cách khác)

CHÙA ĐÌNH MIẾU ĐỀN

 CHÙA, ĐÌNH, MIẾU, ĐỀN

CHÙA là nơi thờ các vị Phật, là nơi mà các vị tỳ kheo, tỳ kheo ni (tu sĩ Phật Giáo) tu học và hành đạo. Hành đạo là giúp các chúng sinh có duyên với Phật pháp y theo pháp của Phật để giải thoát khỏi khổ đau. Chùa chỉ thờ các vị Phật, Bồ tát, không thờ thần linh.

ĐÌNH là một kiến trúc không thể thiếu của làng quê Việt xưa. Đình ở miền Tây thờ các bậc TIỀN HIỀN, HẬU HIỀN của làng (miền Tây không có khái niệm Thành hoàng). Tiền hiền là người có công khai khẩn, qui dân lập ấp. Hậu hiền là người có công xây dựng phát triển làng. 

ĐÌNH có một ban điều hành gọi là BAN QUÝ TẾ. Mỗi năm đình có nhiều lễ cúng, mỗi khi có lễ cúng thì có rước gánh hát bội về hát. Đình Bình Mỹ gần nhà mình mỗi năm có hội đua ghe. 

Từ nhà mình trong vòng bán kính 3km có tới ba cái đình. Hồi cách mạng vô đình bị trưng dụng làm trường học, không còn được thờ cúng. Sau này thì cách mạng trả lại đình cho dân, việc cúng đình lại được tiếp tục 😅😅😅

MIẾU hay MIỂU là nơi thờ thần, thờ ma hay thờ bất cứ thứ gì mà người ta muốn thờ. Thí dụ miếu thờ Quan Công, miếu thờ Bà Chúa Xứ, miếu thờ người chết vì tai nạn giao thông. Đôi khi người ta nhầm lẫn gọi miếu là chùa, miếu thờ ông Quan Công gọi là chùa Ông, miếu thờ bà chúa xứ gọi là chùa Bà. Một khúc đường chưa tới 1km từ nhà mình có 2 cái miếu thờ ven đường thờ người tử nạn vì tai nạn giao thông.

ĐỀN là nơi thờ các vị anh hùng có công với nước. Hồi nhỏ mình học sử Hai Bà Trưng trầm mình ở sông Hát giang, dân làng ở đó lập đền thờ Hai Bà trên bờ sông Hát. Có một ông tên Vũ Công Duệ, chết ở cửa biển Thần Phù, được dân lập đền thờ. ( mà ông Duệ này làm gì thì hết nhớ rồi, học hồi lớp 2 lớp 2 lận)

Miền Tây ít có ĐỀN. Ở chỗ mình có một vị anh hùng chống Pháp được dân thờ. Dân ở đây cung kính gọi ông là Đức Quản Cơ Trần Văn Thành. Quản Cơ là chức vụ của ông. Hoặc gọi ông là Đức Cố Quản. Ngày giỗ của ông gọi là ngày Vía Đức Cố.

Dân địa phương không gọi nơi thờ ngài Trần Văn Thành là Đền thờ, dù đó đúng là một cái đền thờ. Gọi là gì mời mọi người đoán nha.

(Dân địa phương huyện nhà tỉnh nhà không được tham gia giải đáp nha, vì biết quá rồi. Ai chưa biết thì đoán hihihi. Chính bản thân mình cũng không biết chắc, phải hỏi một người sống gần "đền" ấy.)
Hình: một cái đình và một cái miếu ở xứ mình.

GIẢI ĐÁP: Dân địa phương gọi là DINH ĐỨC CỐ  

 BÁNH CÚNG

Hôm nay hơi rảnh, soạn đồ làm bánh cúng. Làm thì làm còn có cúng được không thì chưa biết, vì đây là lần thứ hai mình làm bánh này, cũng coi như là đang mò mẫm.

Nguyên liệu làm bánh có bột gạo, bột năng, nước cốt dừa, nước cốt lá dứa, đường. Bánh gói bằng lá chuối, cột bằng dây xé từ lá chuối. Cây sậy làm khuôn quấn lá chuối để gói bánh.

Lá chuối phơi cho hơi dẻo nhưng không quá khô sẽ gói không được. Quấn lá chuối thành cái ống, một đầu kín một đầu hở. Bột pha lỏng như bột bánh xèo, rót vô cái ống lá làm sẵn, bẻ đầu lá xuống cột lại là xong. Đem luộc 15p bánh chín.

Cái khó nhất là quấn khuôn lá sao cho kín để rót bột vào không bị chảy tè le. May quá, lần này mình làm không bị chảy cái nào

Giờ đang luộc bánh, xong vớt ra để nguội, mai mới biết ngon dở.

Hình: bánh gói xong, được đúng 10 cái, sắp đem luộc.

<iframe src="https://www.facebook.com/plugins/video.php?height=314&href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2F1620456182%2Fvideos%2F10222794039912493%2F&show_text=false&width=560" width="560" height="314" style="border:none;overflow:hidden" scrolling="no" frameborder="0" allowfullscreen="true" allow="autoplay; clipboard-write; encrypted-media; picture-in-picture; web-share" allowFullScreen="true"></iframe>

<iframe src="https://www.facebook.com/plugins/video.php?height=314&href=https%3A%2F%2Fwww.facebook.com%2F1620456182%2Fvideos%2F10222794041912543%2F&show_text=false&width=560" width="560" height="314" style="border:none;overflow:hidden" scrolling="no" frameborder="0" allowfullscreen="true" allow="autoplay; clipboard-write; encrypted-media; picture-in-picture; web-share" allowFullScreen="true"></iframe>

ÔNG ĐỊA, THẦN TÀI

 

Dân quê ở xứ tui (miền Tây) thờ ông ĐỊA chứ không có thờ thần tài. Trang thờ ông ĐỊA đặt dưới đất, hướng mặt ra phía cửa. Ông Địa tức là Thổ Địa, là vị thần cai quản đất đai, tất nhiên là ông quản luôn các thứ ở trên đất

Quanh năm suốt tháng ông Địa được cúng trái cây, mà thường là nải chuối. Nhà có việc gì xảy ra, như rớt, lạc đồ vật, có chuyện bất hòa, đi thi, xuất hành làm gì người ta cũng đều "vái ông Địa", và thường cũng chỉ hứa cúng tạ ơn ông nải chuối.

Hồi còn nhỏ, mình rất rất thường nghe người xung quanh, hàng xóm nói vái ông địa chuyện này chuyện kia. Mình nghĩ bụng, ổng dễ tánh ghê, cái gì cũng vái mà cúng thì có một thứ chuối, cúng hoài.

Mình chữa bệnh cho cún với miu, rất thường gặp thân chủ nói vầy: bữa nay nó hết bệnh rồi cô. Hôm nó bịnh nặng quá tui vái ông Địa cho nó khỏe lợi tui cúng nải chuối. Vậy mà linh ghê cô ơi.

Người có buôn bán thì mới có thờ thần Tài chung với bàn thờ ông Địa. Cúng thần Tài mỗi tháng hai lần, mùng 2, 16 âm lịch. Cúng gì cũng được nhưng mình thấy người ta hay cúng gà luộc nguyên con.

Chuyện ngày vía thần Tài mùng 10 tháng Giêng, mới du nhập ở đâu về mấy năm gần đây chứ trước giờ xứ tui không có. Mùng 10 dân bản xứ cũng không có đi mua vàng.

Sáng mùng 10 loa xã cũng lên một bài sự tích thần tài, mà nghe ra là thần tài ở bên Tàu. Chắc người làm chương trình sợt trên mạng rồi bê vô phát chứ không suy nghĩ gì sâu xa.

Kể sự tích thần Tài xong thì loa hát một bài hát về thần Tài, mà bài hát dở quá, nghe xong mừng hết hồn vì thoát nạn bị tra tấn lỗ tai .

Nhà mình có bàn thờ ông Địa và thần Tài luôn, vì trước đây gia đình chồng có buôn bán. Mình là Phật tử, chỉ thờ Phật, không thờ Thần, nhưng vì ông Địa và thần Tài ngự trong nhà đã lâu, trước khi mình vào nhà nên mình vẫn thắp nhang và cúng trái cây cho các ông ấy, nhưng không cầu xin gì cả.

(Đây là bài viết theo thực tế mắt thấy tai nghe, có thể không giống sách viết)

Hình: bánh cúng, một loại bánh để... cúng ở miền Tây. Bánh làm bằng bột gạo, theo mình thì ngon tuyệt

Bánh này mới gói xong, chưa luộc. Người làm bánh mới làm lần đầu, bánh chưa được đẹp như ý.